Редакція Na chasi виступила з ініціативою навчити українців користуватися латинською абеткою у повсякденному житті. Як запевняють ініціатори ідеї, це допоможе вирішити одразу кілька важливих суспільних проблем. Якщо всі знатимуть латинську абетку, не буде непорозумінь у назвах закладів та табличках на вулицях, бо всі написи будуть однаково зрозумілими для всіх. Латинська абетка, за словами ініціаторів – це перший крок до простішого вивчення англійської мови. Окрім того зазначається, що такі нововведення стануть хорошим поштовхом для розвитку книгодрукування. Аби перевірити, чи готові українці до таких змін, подаємо текст звернення ініціаторів латинською абеткою.
«Redakcija Na chasi vystupaje za perehid ukraїnciv na vykorystannja latynśkoї abetky. Oskiľky zminy zavždy počynajuťsja iz sebe ta odnodumciv, my zaklykajemo koleg z onlajn-media dolučytysja do ćogo perehodu i proponujemo svij variant adaptovanoї latynky. Pislja korotkogo vnutrišńogo testuvannja my opryljudnymo naši skrypty dlja vidkrytogo dostupu.
Čomu? Na te je nyzka pryčyn:
Latynka — peršyj krok do anglijśkoї jak universaľnoї movy spilkuvannja: ditjam, jaki včytymuťsja pysaty latynkoju, prostiše bude vyvčyty anglijśku (a v perspektyvi — šče j inši inozemni movy) aniž tym, hto zmušenyj pojednuvaty zmalku v golovi dvi neshožyh abetky.
Knygodrukuvannja ta knyžkovyj dyzajn otrymajuť novyj poštovh iz vykorystannjam zagaľnopryjnjatyh komercijnyh ta open-source šryftovyh garnitur, a takož vidbudeťsja adaptacija ukraїnśkyh komercijnyh i bezkoštovnyh šryftiv do mižnarodnoї nakresljuvaľnoї tradyciї.
Osvitnja literatura, ščo (osoblyvo v sferi gumanitarnyh nauk) potrebuje reviziї, onovyťsja švydše iz zapuskom novoї abetky na zagaľnoderžavnomu rivni.
Znykne haos u vulyčnyh pokažčykah, tablyčkah, vyviskah ta zovnišnij reklami — za ostanni roky v Ukraїni vidbulasja nyzka zmin ta poverneń do istoryčnyh nazv jak okremyh vulyć, tak i cilyh mist. I jakščo brak koštiv čy bjurokratyčni procedury zavažajuť onovlennju pokažčykiv, to zagaľnoderžavne zaprovadžennja latynśkoї abetky systematyzuje onovlennja toponimiky. Dodajte sjudy dyzajn-kody mist (jak ce vže robljať u Kyjevi «Agenty zmin») — i otrymajemo styľne i sučasne vizuaľne seredovyšče, komfortne dlja meškanciv ta zrozumile dlja zakordonnyh gostej.
Ale ž ce vytraty!
Ale ž ce — investyciї v majbutnje, vidpovimo my. Dodatkovi vytraty dlja perehodu na latynku ukraїnśkyh vydavnyctv, internet-vydań, vyvisok nasampered deržavnyh ustanov, a takož vulyčnyh pokažčykiv, reklamy, magazyniv ta kafe spryjatymuť otrymannju dodatkovyh dohodiv — jak by dyvno ce ne zvučalo:
Potribno zminyty vyvisky ta pokažčyky? Ci vyvisky treba zamovyty; a otže — na časi tender ta prozori zakupivli čerez systemy elektronnyh tenderiv — krok do stvorennja novyh robočyh misć ta prybutkiv malogo ta seredńogo biznesu u regionah (adže vnaslidok decentralizaciї taki roboty finansuvatymuťsja na miscevomu rivni).
Dodatkovi košty za vyvisky, knygy ta drukovanu produkciju nadhodjať vyrobnykam? Vony splatjať dodatkovi podatky — a otže, tym samym spryjatymuť napovnennju miscevyh bjudžetiv.
Latynka sproščuje ditjam vyvčennja drugoї inozemnoї movy zmalku, bo ne treba zapam’jatovuvaty dodatkovyh abetok iz neshožymy literamy? Čym raniše vony govorytymuť i pysatymuť kiľkoma inozemnymy movamy, tym kraščoju bude їhnja perspektyva u globalizovanomu sviti.
Turystam stane prostiše čytaty vyvisky ta menju. Vony pryїzdjať častiše ta ohočiše vytračajuť svoї groši u goteljah, restoranah, miscjah vulyčnoї torgivli.
Dekiľka sliv pro zručnisť: teksty, zvity ta vnutrišnij dokumentoobig v IT, startapah, naukovij dijaľnosti — krašče maty lyše odnu rozkladku na klaviaturi zamisť dvoh čy tŕoh. Znykaje potreba importuvaty adaptovanu tehniku, jaka často same čerez kyrylyčnu klaviaturu koštuje dorožče.
A jak že naša istorija?
Istoriju ta mynule nemožlyvo sterty — možna prosto vynesty iz nyh uroky ta ruhatysja dali, robyty peretvorennja ta kroky, ščo pryveduť nas do majbutńogo. Naši dity ta onuky podjakujuť nam za te, ščo pidgotuvaly ğrunt dlja movnoї, kuľturnoї ta tehnologičnoї integraciї. Tak, pokolinnja, starše za serednij vik, ne ocinyť takogo kroku i možlyvo naviť bude oburjuvatysja — ale cja zmina potribna ne їm, a tym, hto pryjde pislja nyh (i naviť opislja nas).
A čy robyv ce vže htoś inšyj, krim Ukraїny?
Azerbajdžan — 1991 rik, vidnovyly istoryčne perevedennja na latynku, jake isnuvalo na počatku XX stolittja, koly kraїna vidmovylasja vid arabśkogo pravopysu. Na praktyci kraїna perejšla na latynku lyše v serpni 2001 roku voľovym rišennjam prezydenta Gejdara Alijeva. Do ćogo vsjudy na praktyci ljudy poslugovuvalyś kyrylyceju. Lokaľni ZMI, do reči, vvažaly, ščo perehid na latynycju spryčynyť vtratu audytoriї ta padinnja reklamnyh prybutkiv. Prezydent vyjavyvsja nepohytnym, i ne stalosja ekonomičnogo ta informacijnogo kolapsu (popry prognozy skeptykiv).
Turkmenistan — 1991 rik, za shožym scenarijem perejšov na latynku.
Uzbekystan — 1993 rik, vidmovylysja vid kyrylyci. Navčannja u školah ta robota perevažnoї častyny ZMI tut jde latynyceju.
Moldova — 1989 rik, zaprovadyly abetku, duže shožu na rumunśku.
Kazahstan — 2017 rik, prezydent cijeї kraїny progolosyv kurs na pryskorenyj perehid na latynku, jakyj maje zaveršytysja za dekiľka rokiv.
Jak bačyte, ničogo ekstraordynarnogo u takij migraciї nemaje: cyvilizacijnyj vybir, ničogo osobystogo».
